Ο ρόλος των παραβολών στην Απολογητική του Ιησού
Του ‘Εραστου Φίλου, MSc, MA, PhD
Η απολογητική προσέγγιση του Ιησού χαρακτηριζόταν από τέσσερεις μεθόδους συνομιλίας.
Σε προσωπικές συνομιλίες χρησιμοποιούσε συχνά τη Σωκρατική μέθοδο, κάνοντας (ανακριτικά) ερωτήματα στην αναζήτηση ενός κοινού σημείου με το συνομιλητή και με σκοπό να γίνει κατανοητός (π.χ. με τη Σαμαρείτισσα, τον Νικόδημο, τον πλούσιο νέο, κ.ά.).
Όταν το κλίμα ήταν εχθρικό, με τους αντιπάλους του να υψώνουν κατηγορίες εναντίον του, ο Ιησούς έκανε χρήση της αναγωγικής μεθόδου, ερμηνεύοντας το σύνθετο ζήτημα της συνομιλίας ως άθροισμα των μερών του, εκθέτοντας έτσι τα λάθη στη σκέψη των αντιπάλων. Ένα παράδειγμα για αυτό τον τρόπο προσέγγισης του Ιησού το βρίσκουμε στην περίπτωση όπου κατηγορείται από τους Ιουδαίους πως εκβάλει δαιμόνια με τη δύναμη του Βεελζεβούλ (Λουκ. 11:14-23). Η απάντησή του είναι αφοπλιστική (εδ. 18):
Λέτε πως εγώ βγάζω τα δαιμόνια με τη δύναμη του Βεελζεβούλ. Αν όμως ο σατανάς πολεμάει τον εαυτό του πώς μπορεί να σταθεί η κυριαρχία του;
Ή – όταν οι αντίπαλοί του δεν τον πίστευαν – εκείνος, κάνοντας χρήση της μεθόδου του ‘πόσο μάλλον’ (a fortiori), μέθοδος η οποία με βάση το σκεπτικό και τις πρακτικές των αντιπάλων του επεκτείνει το σκεπτικό αυτό λογικά, αποδεικνύοντας πως ο Θεός μετράει με άλλα μέτρα και σταθμά. Ένα παράδειγμα: Σχετικά με τα θαύματα που έκανε το Σάββατο – συχνά το «μήλον της έριδος» με τους Ιουδαίους –, βλέπουμε ο Ιησούς να απαντάει:
Αν εσείς ξέρετε να σώζετε ένα ζώο (που σας είναι χρήσιμο) την ημέρα του Σαββάτου, πόσο μάλλον είναι σωστό να θεραπεύσω έναν άνθρωπο.
Την τέταρτη μέθοδο, την παραβολική μέθοδο, θα εξετάσουμε εδώ.
Πολλοί άνθρωποι στη κοινωνία μας είναι σε θέση να ονομάσουν ή να διηγηθούν μια παραβολή του Ιησού.
Ο Ιησούς εξακολουθεί να είναι ο γνωστός αφηγητής παραβολών. Οι παραβολές ήταν για τον Ιησού σημαντικές ως τρόπος να αναγνωριστεί από τους ανθρώπους ως κάποιος με θεϊκές ιδιότητες. Μια ευθεία ομολογία εκ μέρους του, ως «ο Μεσσίας», «ο Λυτρωτής του λαού», ή ως «ο Γιός του Θεού», αναμφίβολα θα έθετε τη ζωή του σε κίνδυνο από φανατικούς, πριν καν τελειώσει την πορεία του στη γη ως κήρυκας, θεραπευτής και διδάσκαλος. Η αμφισβήτηση του Ιησού από τους αρνητές του τον οδηγούσε συχνά στο να απολογείται, αποδεικνύοντας μάλιστα ικανές και πρωτότυπες για μας σήμερα μεθόδους απολογητικής.
Κάθε παραβολή περιέχει ένα αφήγημα. Στη μετανεωτερική μας εποχή, το αφήγημα θεωρείται ως ο πλέον αποτελεσματικός τρόπος μετάδοσης μιας σκέψης. Και ο Ιησούς πρέπει να θεωρηθεί μάλλον ως ο μεγαλύτερος αφηγητής που έζησε ποτέ. Τα δε κηρύγματά του ήταν σε θέση να αποσπούν την προσοχή χιλιάδων ανθρώπων και να τους καθηλώνουν.
Τα Ευαγγέλια μας πληροφορούν ότι ο Ιησούς δίδασκε κάνοντας εκτενή χρήση των παραβολών. Πρόκειται για ιστορίες με ένα-δύο πρόσωπα, που εύκολα μπορεί ο ακροατής να ταυτιστεί μαζί τους. Οι άνθρωποι μπορούσαν να καταλάβουν σε τι αναφέρεται η ιστορία, που διηγούταν. Κάνοντας χρήση των παραβολών, ο Ιησούς αφενός παρουσίαζε μια αλήθεια, αφετέρου φανέρωνε τις όποιες ψεύτικες ιδέες γύρω από αυτήν και στο τέλος ζητούσε μια προσωπική ανταπόκριση από τους ακροατές.
Το κύριο θέμα [1] του παραβολικού λόγου του Ιησού είναι η Βασιλεία του Θεού. Μια Βασιλεία, η οποία μεν υπάρχει – αφανής για τους ανθρώπους –, η οποία όμως μέλλει να φανερωθεί ευρέως στο μέλλον. Επίσης, ο παραβολικός λόγος αφορά τον Βασιλιά και το Βασίλειο του, και τον τρόπο που εκείνος διοικεί. Η Βασιλεία αυτή έχει ως πολίτες ανθρώπους από τον λαό Ισραήλ και ανθρώπους από την Εκκλησία που ίδρυσε ο Χριστός, αποτελείται δηλαδή από πιστούς της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης. Επιπλέον, παρατηρεί κανείς πως ο παραβολικός λόγος χαρακτηρίζεται από μια προσωπική και από μια κοινωνική διάσταση.
Σκοπός του παραβολικού λόγου στα Ευαγγέλια είναι να δείξει παραστατικά ότι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Θεού είναι η ευγένεια. Επίσης, σκοπεύει να επισημάνει τις απαιτήσεις της μαθητείας, και τα επακόλουθα της ασυνέπειας για τους ακροατές.
Ο παραβολικός λόγος περιέχει διδασκαλίες όπου ο Ιησούς ισχυρίζεται πως είναι σε θέση να συγχωρεί αμαρτίες και δεν έχει ενδοιασμούς να συναναστρέφεται με κοινωνικούς παρίες και να τους προσφέρει τις ευλογίες του Θεού, δηλώνοντας επίσης πως η τελική κρίση των ανθρώπων εξαρτάται από την ανταπόκρισή τους απέναντί του. Ο παραβολικός λόγος παρουσιάζει και κάποιους σιωπηρούς ισχυρισμούς του Ιησού, δηλαδή ότι είναι Θεός, ο Μεσσίας. Τους ισχυρισμούς αυτούς το κοινό είτε τους αποδέχεται και τον λατρεύει ως Κύριο, είτε τους απορρίπτει ως άστοχους και βλάσφημους. Όμως πάντοτε, οι παραβολές του Ιησού διχάζουν το κοινό σε οπαδούς και αντιπάλους!
Η παραβολική μέθοδος είναι αφοπλιστική
Η παραβολική μέθοδος λέει κάποια πράγματα με το όνομά τους, περνώντας έτσι κάποια μηνύματα απευθείας στην καρδιά του ακροατή, μια καρδιά που αλλιώς δεν θα ήταν δεκτική στην αλήθεια. Οι παραβολές του Ιησού ήταν ικανές να καθηλώσουν το κοινό (π.χ. το πλήθος να τον ακούει με τις ώρες, αψηφώντας την πείνα και την κούραση), να διδάσκουν πολύτιμα μαθήματα και τελικά να μείνουν αξέχαστες!
Πρόκειται εδώ για μια επαναστατική μέθοδο, ικανή να αμφισβητήσει το σκεπτικό του ακροατή. Π.χ. στην παραβολή του «Καλού Σαμαρείτη» (Λουκ. 10) παρατηρεί κανείς πως το αρχικό ερώτημα «ποιος είναι ο πλησίον μου;» μετατρέπεται σε ερώτημα που αμφισβητεί την όποια αρχική πρόθεση να απαλλαχτεί κάποιος από την υποχρέωσή του για συμπόνια και πρακτική βοήθεια: «Ποιος από τους τρεις αποδείχτηκε ως ο ‘πλησίον’».
Παραβολές που αποδεικνύουν την οντότητα του Ιησού
Στα Ευαγγέλια βρίσκει κανείς συνολικά 52 αφηγηματικές παραβολές που ο Ιησούς χρησιμοποίησε στα κηρύγματά του. Είκοσι από αυτές μιλούν για τον Μεσσία με εικόνες που στην Παλαιά Διαθήκη φέρουν τα χαρακτηριστικά του Θεού. Η εφαρμογή τους από τον Ιησού στον ίδιο του τον εαυτό δείχνει, όχι μόνο πως εκείνος θεωρεί τον εαυτό του Υιό του Θεού, αλλά και ότι θέλει οι ακροατές του να εμπεδώσουν την αλήθεια αυτή!
Στις είκοσι αυτές παραβολές, που αποκαλύπτουν τον Ιησού ως τον Υιό του Θεού, οι παρομοιώσεις ήταν συχνά παρμένες από την Παλαιά Διαθήκη ή τη μεταγενέστερη Εβραϊκή βιβλιογραφία και μάλλον πρέπει να ήταν γνωστές στους ακροατές του. Για τον λόγο αυτό εκείνος κάνει χρήση ενός λεπτού συλλογισμού, που επιβεβαιώνει τη θεότητά του λογικά:
(α) Στην Παλαιά Διαθήκη, ο Θεός αναφέρεται στον εαυτό του ως ο «Π» [2]
(β) Εγώ είμαι αυτός ο «Π».
(γ) Επομένως, εγώ είμαι ο Θεός!
Στο βιβλίο τους «Η Απολογητική του Ιησού» [3] ο Νόρμαν Γκάισλερ και ο Πάτρικ Ζούκεραν αναφέρουν δέκα παρομοιάσεις του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη τις οποίες ο Ιησούς εφαρμόζει στον εαυτό του μέσω των παραβολών:
(1) Σπορέας – Λουκ. 8:5-8 (βλ. Αμπελουργός στο Ψαλ. 80: 8-16, Ιερ. 2: 21)
(2) Κύριος της Συγκομιδής – Mατθ.13:24-30, Μαρκ. 4:26-29 (βλ. και Ησ. 27: 3-12, Ωσ. 2: 23-25)
(3) Βράχος – Ματθ. 7:24-26, Λουκ. 6:46-49 ( βλ. Ψαλ. 28:1)
(4) (Καλός) Ποιμένας – Ιω. 10:1-18 (βλ. Ψαλ. 23)
(5) Νυμφίος – Ματθ. 9:14-15, Μαρκ. 2:18-20, Λουκ. 5:33-35 (βλ. Ησ. 54: 5-8)
(6) Πατέρας – Λουκ. 15:11-32 (βλ. Δευτ. 32:6)
(7) Συγχωρών αμαρτίες – Λουκ 7:41-43. Μαρκ 2:7 (βλ. Εξ. 34:7)
(8) Ιδιοκτήτης του Αμπελώνα – Ματθ. 20:1-16 (βλ. Ιερ. 2: 21)
(9) ΚΥΡΙΟΣ (Γιαχβέ) – Ιω. 20:28, βλ. παραβολές άγρυπνου θυρωρού (Μαρκ.13:32-37), των 10 παρθένων (Ματθ. 25:1-13) και ταλάντων (Λουκ. 19:12-27)
(10) Ο Βασιλιάς – Λουκ.19:11-27.
Συμπεράσματα
Η χρήση παραβολών από τον Ιησού δείχνει ότι αυτός τις θεωρεί ικανές να μεταδώσουν κάτι που δεν επιτυγχάνεται εύκολα με τον πεζό λόγο.
Παρόλο που ο Ιησούς δεν μιλούσε φανερά για τη θεότητά του και δεν αποκάλυψε ευρέως και δημόσια «εγώ είμαι ο Μεσσίας», τον βλέπουμε σε δύο περιπτώσεις – δηλαδή στη συνάντηση με τη Σαμαρείτισσα (Ιω. 4:25-26) και μπροστά στον αρχιερέα, την ώρα της δίκης του (Μαρκ. 14:61-62) – να επιβεβαιώνει φανερά ότι είναι ο Μεσσίας, ο Υιός του Θεού. Η δεύτερη περίπτωση προκαλεί μάλιστα βίαιες αντιδράσεις και του προσάπτεται η κατηγορία της «βλασφημίας» (Μαρκ. 14:64) που τον οδηγεί στο θάνατο.
Η έμμεση μέθοδος αποκάλυψης της θεότητάς του – δηλαδή μέσω των παραβολών – διαθέτει μια επιπλέον αξία: Μια πρόσκληση για αυτό-ανακάλυψη! Στην περίπτωση των μαθητών αυτή φαίνεται να προκάλεσε τη μεγάλη ομολογία του Πέτρου: «Εσύ είσαι ο Χριστός [Μεσσίας], ο Υιός του ζωντανού Θεού!» (Ματθ. 16:16). Ο Ιησούς – προσθέτοντας τη Σωκρατική μέθοδο στην παραβολική μέθοδο – μπορεί να πείσει τους μαθητές ότι όντως είναι ο παντοδύναμος Θεός σε ανθρώπινη σάρκα!
[1] Craig L. Blomberg, Interpreting the Parables, 2η έκδοση, Downers Grove: InterVarsity Press, 2012, σ. 316.
[2] Ο Παντοκράτορας, ο Κύριος, ο καλός Ποιμένας, ο Πατέρας, ο Βράχος, …
[3] Norman L. Geisler και Patrick Zukeran, The Apologetics of Jesus. A Caring Approach to Dealing with Doubters, Grand Rapids: Baker, 2009, σ. 80-84.